Robotlar va dronlar
ROBOTLAR:
Robot (chexcha: robota —„ mehnat “) — sunʼiy mexanik qurilma.
Robotni insonning hayoti uchun xavfli sharoitlar (kuchli radiatsiya, yuqori temperatura va boshqalar) da, odam borishi qiyin boʻlgan obyektlarda (suv ostida, kosmosda) kishi funksiyasini qisman yoki toʻla bajaruvchi mashina deb ham atashimiz mumkin.
Robot terminini birinchi marta 1920-yilda chex yozuvchisi Karel Chapek oʻzining „ Robot.U.Robot“ pyesasida ishlatgan.
Robotlar, asosan, 3 turga boʻlinadi:
Ø Qatʼiy dastur asosida ishlaydigan robotlar;
Ø Odam (operator) boshqaradigan robotlar;
Ø Sunʼiy intellektli (integralli) robotlar;
Qatʼiy dastur asosida ishlaydigan robotlar:
Odam (operator) boshqaradigan robotlar;
Sunʼiy intellektli (integralli) robotlar;
Robotlarning ish bajarishi:
Robotlar ish bajarish turiga qarab, Robot manipulyatorlar, axborot uzatuvchi robot, odimlovchi robot va boshqalarga boʻlinadi. Robotlarning tashqi koʻrinishi ham, xattiharakatlari ham odamni eslatadi, yaʼni ular antropomorf (odamsimon) mashinalar hisoblanadi va boshqa mashinalardan shu xususiyati bilan farq qiladi.
Robotlar texnikasining asosiy 2 yoʻnalishi mavjud:
Ø Sanoatda ishlatiladigan robotlar
Ø Favqulodda (ekstremal) sharoitda ishlatiladigan robotlar
Sanoatda ishlatiladigan robotlar Robotmanipulyatorda „mexanik qoʻllari“ va tashqi boshqarish pulti yoki oʻziga oʻrnatilgan dasturli boshqarish qurilmasi, EHM (kompyuter) boʻladi.
Operator robotlar qoʻllarining harakatini bevosita yoki televizor ekranidan kuzatib boshqaradi. Koʻpincha robot avtomatik boshqarish tizimi bilan jihozlanadi. Robotmanipulyatorlar, asosan, kishi salomatligi uchun xavfli boʻlgan (ekstremal) sharoitlarda qoʻllaniladi. Robotlar jarayonlarni avtomatlashtirishning eng samarali vositasi hisoblanadi.
Robotlardan foydalanish sohalari borgan sari kengayib bormoqda. Masalan, Yaponiyada 6 ming metrgacha chuqurlikda ishlay oladigan robot "geolog", Notani „oʻqib“elektr gitara chaladigan robot "mashshoq", Avstraliyada qoʻy junini qirqadigan robot "sartarosh", AQSH da suv ostida ishlay oladigan robot "gʻavvos" yaratilgan. Germaniyada esa robotlar politsiyada ishlaydi (ularga portlovchi moddalar oʻrnatilgan mashinalarni ochish vazifasi topshiriladi). Avtomobilsozlik rivojlangan barcha mamlakatlarda (shu jumladan, Oʻzbekistonda) robotlar mashinalarni yigʻishda (ayniqsa, payvandlash ishlarida) qatnashadi. Hozirgi kunda avtomobilni boshqara oladigan robotlar ham mavjud.
DRONLAR:
Dron - bu uchuvchisiz samolyot. Dronlar ko'proq rasmiy ravishda uchuvchisiz havo vositalari (UAV) yoki uchuvchisiz samolyot tizimlari sifatida tanilgan.
Asosan, dron - bu o'rnatilgan tizimlarida dasturiy ta'minot bilan boshqariladigan parvoz rejalari yordamida masofadan boshqarilishi yoki avtonom ravishda uchishi mumkin bo'lgan, bort sensorlari va global joylashishni aniqlash tizimi (GPS) bilan birgalikda ishlaydigan uchuvchi robot.
Dronlar endilikda bir qator yo’nalishlarda ham qo'llaniladi, jumladan, quyidagilar:
Ø Qidiruv va qutqaruv
Ø Nazorat
Ø Yo'l harakati monitoringi
Ø Ob-havo monitoringi
Ø Yong'inga qarshi kurash
Ø Shaxsiy foydalanish
Ø Dronga asoslangan suratga olish
Ø Videografiya
Ø Qishloq xo'jaligi
Ø Yetkazib berish xizmatlari
Dronlar ikkita asosiy funktsiyaga ega:
parvoz rejimi va navigatsiya.
Uchish uchun dronlarda batareya yoki yoqilg'i kabi quvvat manbai bo'lishi kerak. Ular shuningdek, rotorlar, pervanellar va ramkaga ega. Dronning ramkasi odatda og'irlikni kamaytirish va manevr qobiliyatini oshirish uchun yengil, kompozit materialdan tayyorlanadi.
Dronlarga boshqaruvchi kerak bo'lib, u operatorga samolyotni ishga tushirish, navigatsiya qilish va qo'ndirish uchun masofadan boshqarish vositalaridan foydalanish imkonini beradi. Nazoratchilar dron bilan Wi-Fi kabi radioto‘lqinlar yordamida bog‘lanadi.
Dunyodagi eng katta va kichik dronlar:
AQShda Aevum kompaniyasi katta o‘lchamli uchuvchisiz parvoz qurilmasi Ravn X’ni taqdim etdi. Dron orbitaga kichik sun'iy yo‘ldoshlarni chiqarish uchun mo‘ljallangan.
Dronning uzunligi 24 metrni, balandligi 5,5 metrni, qanotlari uzunligi esa 18 metrni tashkil qiladi. Qurilmada samolyot yonilg‘isi ishlatiladi.
Axis Vidius - bu dunyodagi eng kichik dron yoki kvadrokopter bo'lib, u bir odamni suratga olish uchun mo'ljallangan. Bu kvadrat o'lcham taxminan 3,8 santimetr va og'irligi 225 grammdan kam. Siz undan jonli efir uchun foydalanishingiz mumkin.
